Zorg om ongedwongenheid

Inleiding  : Dwangmaatregelen in de intramurale geestelijke gezondheidszorg beperken de vrijheid van het individu en worden door de betrokkenen vaak als ingrijpend of traumatiserend ervaren. Bovendien zijn er onvoldoende positieve effecten van afzondering en fixatie aangetoond en hebben ze een negatieve invloed op de therapeutische relatie. In België is momenteel geen praktijkrichtlijn voor de preventie van fysieke dwangmaatregelen in de omgang met agressie en storend gedrag. Het PWO-project “Zorg voor Ongedwongenheid”  heeft als doel een praktijkrichtlijn m.b.t. preventie van de toepassing van fysieke dwangmaatregelen in de intramurale geestelijke gezondheidszorg te ontwikkelen.

Methode :  Vooronderzoek en Minimale Psychiatrische Gegevens bevraging  naar incidentie van fixatie en afzondering. Literatuuronderzoek naar klinische richtlijnen via Guidline finder en beoordeling van richtlijnen via AGREE II.  Via een literatuuranalyse is binnen bestaande richtlijnen en good practices gezocht naar “alternatieve en preventieve maatregelen voor de omgang met agressie” en naar de factor “risicotaxatie”. Aanvullende literatuur werd geraadpleegd op databanken. Op basis van de beoordeelde literatuuranalyse zijn aanbevelingen geformuleerd.  De bevindingen zijn getoetst via een online-enquête bij een focusgroep van deskundigen in België en Nederland.

Resultaten: De literatuuranalyse van  alternatieve/preventieve maatregelen en risicotaxatie levert aanbevelingen op 7 domeinen. Ten aanzien van de alternatieve maatregelen is er een grote overeenkomst tussen de literatuur en het toetsend onderzoek. Een positieve gelijkwaardige bejegening en een plan om aan vroeg-signalisatie te doen, zijn de belangrijkste elementen om agressie te voorkomen.

Conclusie: De focus van de meeste richtlijnen is de bescherming van patiënt en personeel in de toepassing van dwang, dit maakt dat ze geen antwoorden bieden op “hoe we preventief en met respect voor het individu” dwang kunnen voorkomen tijdens storend en agressief gedrag. De huidige richtlijnen hebben enkel een functie in de intramurale geestelijke gezondheidszorg en ze zijn niet bruikbaar voor de ambulante of transmurale geestelijke gezondheidszorg waar beschermende maatregelen niet voor handen zijn. De rol van de patiënt en multidisciplinariteit worden zelden belicht en bijna nooit praktisch uitgewerkt in de huidige richtlijnen.