Duurzaamheid in het kunstonderwijs

In de maatschappij van vandaag en morgen is duurzaamheid heel belangrijk. Het staat ook hoog op de agenda van Hogeschool PXL. Dit zien we onder meer in de vernieuwde duurzame X-factor en in het feit dat PXL de SDG's heeft opgenomen in de beleidsplannen. Bovendien is duurzaam Limburg een centrale prioriteit in het SALK-turboplan. Het hedendaagse onderwijs, en bijgevolg ook de lerarenopleidingen, hebben een grote verantwoordelijkheid op het vlak van duurzaamheid. Binnen het kunstonderwijs is dit thema bij uitstek relevant, enerzijds omwille van de nadruk op maatschappelijk relevante thema's en anderzijds omwille van het werken met verschillende materialen.

Ten eerste vertrekt kunst vaak vanuit inhoud en een idee. Kunstonderwijs helpt bij deze ideevorming en geeft vervolgens concrete instructies en handvaten voor een materiële uitvoering van dit idee.

Duurzaamheid kan je binnenbrengen als thema bij de start van het denkproces, als een spiegel van de maatschappelijke actualiteit. Toch is het in de praktijk niet voor alle leerkrachten even gemakkelijk om

Duurzaamheidsthema's in de vingers te hebben en erover met de leerling in een dialoog te gaan. Hierbij is belangrijk dat duurzaamheid over meer gaat dan enkel milieubewustzijn. Ook armoede, ongelijkheid, ethische economie, gezondheid, etc. zijn thema's die door middel van kunst meer onder de aandacht kunnen komen.

Ten tweede stond binnen het kunstonderwijs het materiaalgebruik jarenlang enkel ten dienste van het resultaat en werd er zelden rekening gehouden met de ecologische en sociaal-maatschappelijke gevolgen (bv . wie levert arbeid, wie produceert, onder welke omstandigheden, toegankelijkheid) van het aanwenden van bepaalde materialen. Zoals ook de circulaire economie vandaag hoog op de agenda staat, moet het kunstonderwijs en zo ook de uitvoerende kunstenaar, meer aandacht besteden aan het hergebruik van haar bouwstoffen. Zo kan in een leermodule over materiaalkennis bijzondere aandacht worden gegeven aan hergebruik, afbreekbaarheid en duurzaamheid van een materiaal. Deze aandacht start bij het weggooien van bv. tekenpapier en neemt grotere vormen aan bij het ontwerpen van grote installaties. De leerkracht moet bij bv. de bespreking van een werk van Christo, die de Arc de Triomphe inpakte met stof en touw, aandacht hebben voor zijn specifieke invalshoek en aanpak, maar vragen rond de afvalberg bij dit kunstwerk zijn

vandaag veel relevanter geworden en verdienen een doordacht antwoord vanaf de vorming van het idee.

Met dit project willen we kunstonderwijs gebruiken als unieke hefboom om

duurzaamheidsdoelstellingen te bereiken. Als educatieve masteropleiding in de beeldende kunsten kunnen we hierin een belangrijke rol spelen. In het werkveld merken we dat dit thema ook hoog op de agenda staat, maar dat er wel nog veel vragen en onzekerheden zijn. We zien dat er bij leerkrachten en scholen wel veel interesse is in het thema. Zo was het thema van de Dag van de Academies op 19 februari 2022 bijvoorbeeld REMAKE. Academies experimenteerden met het maken van nieuwe grondstoffen van afval en het hergebruik van materiaal. Toch merken we dat dit thema door veel leerkrachten als uitdagend wordt ervaren en dat er in de praktijk een vraag is naar toegankelijke informatie, ideeën en de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen met elkaar. Men denkt nog te snel dat duurzaam werken gelijk staat aan knutselen met afval en er is een grote vraag naar informatie over het werken rond duurzaamheid zonder hierbij in te boeten op artistiek vlak.  Dit horen we bijvoorbeeld in onze werkveldcommissie en van onze collega's die lesgeven in onze opleiding combineren met een lesopdracht in het deeltijds kunstonderwijs.